Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік архиві және оның филиалдары

«Қорғасын зауыты»

(пайдалануға берілгеніне 95 жыл толуына орай) 

Шығыс Қазақстан облысы цифрландыру және архивтер басқармасының «Мемлекеттік архив» КММ Риддер филиалының қорларында қорғасын зауытының құрылуы туралы тікелей деректі дереккөздер жоқ. Жанама деректер бойынша республикадағы алғашқы қорғасын зауытының құрылысы 1926 жылы Өскемен қаласында әзірленген жоба бойынша басталғаны анықталды. 1927 жылы агломерациялық цех салынды, онда ағындарға арналған ұсатқыш, екі шихта араластырғыш, бір неше агломерациялық қазандықтар орнатылды. Бірінші қорғасын 1927 жылы 1 қарашада алынды.
1929 жылы қорғасын зауытында 2 шахта пеші бар балқыту цехы салынды, таспалы агломашина пайдалануға берілді, тазарту цехының құрылысы аяқталды.
Зауыттың негізгі қызметі қара қорғасын мен ілеспе металдарды шығару болды.
1930 жылы тәжірибелі электролит цехы салынды.
1933-1935 жылдары тәжірибелі электролит цехының негізінде кадмий цехы салынды.
1936 жылы зауытта қара қорғасынды тазарту цехына тасымалдау механикаландырылды. Балқыту цехының газдарын тазарту үшін «Бехгаус» қондырғысы іске қосылды.

Қорғасын зауыты, 1936 ж.

Соғыс жылдарында шағылыстырғыш пеште клинкерлерді қайта өңдеу және сілтілі тазартуды жою балқыту игерілді.Тазарту цехында сурьма мен мышьяктан қорғасынды сілтілі тазарту процесі игерілді. Мырыш сульфаты алынды, ұсақтау және шихталау бөлімшелері салынды. Балқыту және шрифт цехтарының газдарын тазартуға арналған қап сүзгілері іске қосылды.
КСРО Түсті металлургия халық комиссариатының 1946 жылғы 14 ақпандағы № 39 бұйрығын орындау үшін Лениногор полиметалл комбинаты бойынша 1946 жылғы 4 сәуірдегі № 97 бұйрығымен 1946 жылғы 1 сәуірден бастап қорғасын зауыты мен байыту фабрикасының зерттеу бөлімдері орталық ғылыми-зерттеу бөліміне біріктірілді.
1950 жылға дейін қождарды түйіршіктеу енгізілді, жаңа агломерациялық цех, пирит концентратын күйдірудің механикалық шамадан тыс жүктелуі бар күйдіру пеші салынды.Тазарту цехында шойын қазандықтар болатпен ауыстырылды.Жаңа электр сүзгісінің құрылысы аяқталды.Қорғасынды сурьма мен мышьяктан бөлу үшін оттегі қолданыла бастады. 1951-1960 жылдары флюсті, содан кейін флюс емес қорғасын агломератын электрмен балқыту игерілді.
1959-1965 жылдары зауытта агломерациялық машиналар мен штаттық балқыту пештерінің өнімділігі оларды реконструкциялау есебінен ұлғайтылды, агломерация және электрофильтрлер айналымы торабын қашықтықтан басқаруды автоматтандыру енгізілді, шаңды қайта өңдеу пештерінің көтергіш-көліктік жабдықтарын орната отырып, электрофильтрлер мен қапшық сүзгілерін тасымалдау және қайта өңдеу бойынша кешенді механикаландыру енгізілді.
1971-1975 жылдары металлургиялық жартылай өнімдерді кешен түзгіштерді қолдана отырып өңдеудің электротермиялық тәсілдері енгізілді. 1973 жылы сурьма қорғасын цехы іске қосылды.
7-ші бесжылдықпен салыстырғанда қорғасын өндірісі 10,5% – ға, мыс өндірісі 53,1% – ға, кадмий өндірісі 36,2% – ға, сынап өндірісі 42,2% - ға өсті.
Қорғасын зауытының қызметі бүкіл өмір бойы өзгерген жоқ: қорғасын, мыс штейн, электролит мырыш, алтын, күміс алу, кадмий алу, қайта өңделген материалдардан металл алу.
«Қорғасын зауытының мүліктік кешенін сатып алу-сату туралы» 1997 жылғы 3 қыркүйектегі № 108 «Лениногор полиметалл комбинаты» ашық үлгідегі акционерлік қоғамының бұйрығымен қорғасын зауыты кешенінің мүлкін «Каз-Тюмень» жабық үлгідегі акционерлік қоғамына беру жүргізілді.
«Каз-Тюмень» жабық үлгідегі акционерлік қоғамының негізгі қызметі қара қорғасын, ілеспе металдар шығару және қорғасын сынықтарын қайта өңдеу болды.
2010 жылдың желтоқсанында кәсіпорынның қызметі тоқтатылды.

Вокзальный көшесінен қорғасын зауытына көрініс, 1943 ж.