Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік архиві және оның филиалдары

«Иосиф Григорьевич Гилев-революционер, РСДРП V съезінің делегаты (Лондон қ.)»

«Иосиф Григорьевич Гилев-революционер, РСДРП V съезінің делегаты (Лондон қ.)»
(туғанына 135 жыл) 

Төмендегі барлық мәліметтер «Өзі туралы әңгіме» автобиографиялық және 1961 жылдың 23 сәуірінде Орталық Комитет партиясының өтініші бойынша Иосиф Григорьевич Гилев құрастырған революционердің қысқаш өмірбаянынан жазылған.
Гилев Иосиф Григорьевич 1887 жылдың 25 шілдесінде дүниеге келген. Әкесі Григорий Лаврентьевич «Екатеринбург уезінің Логинов болысының Гилев ауылының шаруаларынан болған. Диірмен құрылысының шебері болып жұмыс істеді...». Әкесі қайтыс болғаннан кейін, 1888 жылы, анасы Лидия Петровна «балаларды» өзімен бірге өсіруге қаражаты жоқ болғандықтан – Камышловка уезінің Ощейково ауылында тұратын Көкшарскийге ата-анасына апарды». Балаларды тастап, ол Екатеринбургке кетіп, аспаз болып жұмыс істей бастады.
Атасының қасында 10 жылтұрып, ауыл мектебін бітіріп, Иосиф анасына апарылды, Чистяковтың жанында шай тарату бөлмесі жабылғанға дейін, түрлі қолөнер шеберханаларында және станциядағы буфете жұмыс істеді. 1901 жылы Клушинаның кітап дүкеніне түсіп, кейіннен Куренщикова кітаптар мен мәдени адамдар арасында жұмыс істеп, ауыл мектебінде алған білімінің жетіспеушілігін толықтыра отырып, өзін-өзі тәрбиелеумен айналысты. Иосиф Григорьевичтің дамуына әсіресе Новгородцева Клавдия Тимофеевна (кейіннен Свердлова) – дүкен меңгерушісі, Анисимова Александра Матвеева – Новгородцеваның көмекшісі және Клушинаның ұлы – ғалым-табиғаттанушы әсер етті. «1904-1905 жылдары жергілікті большевиктер дүкенге бара бастады, Новгородцеваны келіссөздерге шақырып. Кейіннен орталықтардан да, қалалық Социал-Демократиялық ұйымнан да жаңа жолдастар пайда болды». Партияда И.Г. Гилев 1904 жылдың соңынан тұрды.
«1905 жылдың 9 қаңтарында Санкт-Петербургтегі жұмысшыларды атуды мен саналы түрде кездестірдім. Прокламациялар мен астыртын әдебиеттер барлық оқиғаларды түсіндірді... Бұл оқиғаларды зиялы қауым арасында және оқушылар мен жұмысшылардың үйірмелерінде талқылау басталды... маған дүкен жабылғаннан кейін кешке Водочная көшесіндегі үйлердің біріне келуді ұсынды… қатысқан зиялылардың бірі Дарвиннің эволюциялық ілімі туралы айтты... жұмысшылардың революциялық қозғалысы, ереуілдер мен шаруалар көтерілісі туралы... социал-демократтар мен социалистік революционерлер арасындағы даулар туралы айтты, өйткені Мен бұл партиялар туралы бұрыннан білетінмін және қандай да бір себептермен әлеуметтік демократияға жанашыр болдым».
Көп ұзамай Иосиф Гилев партияның үйірмелерінің біріне енгізілді, онда ол заңды және заңсыз әдебиеттермен, Каутскийдің Эрфорут бағдарламасы бойынша саяси экономикамен, Богдановтың саяси экономикасының қысқаша бағытымен және социал-демократиялық партияның бағдарламасымен танысты. Клаудиа Тимофееваның дүкені кездесу орындарының бірі болған, онда адамдар жиі баратын, сөйлесетін де тез кететін ал И.Г. Гилевқа революциялық әдебиеттің таралуын сеніп тапсырған. 1906-1907 жылдары Екатеринбург большевиктер ұйымында төрт партиялық аудан болды. Иосиф Григорьевич «Ятес» механикалық зауыты, теміржол депосы мен шеберханалары, Макарова мен Кусти диірмені орналасқан 4 ауданға бекітілді. Иосиф Григорьевич онда үгітші болды, сондай-ақ жұмысшылар мен қолөнершілерден үйірмелер ұйымдастырды, оларды партия ректорларымен байланыстырды және олармен жиі әңгімелер өткізді, кейде «ұшқыштарда» сөз сөйледі (митингілер зауыттар мен шеберханаларда, жол бойындағы деполарда болды, кейбіреулері 10-15 минут ішінде өту жолын жабу кезінде жұмыстар аяқталғаннан кейін өткен).
Иосиф Григорьевич «1905 жылдың 18-19 қазанында патша манифесінің бостандық туралы жариялануында және алғашқы Мемлекеттік Думаның шақырылуына орай  ұ партиямен йымдастырылған» митингке куә болды. Онда ол алғаш рет Собор алаңында сөз сөйлеген Яков Михайлович Свердловты (партиялық аты – «Андрей») көрді. Бірақ «қара жүздер» митинг өткізуге рұқсат бермеді, демонстранттар соққыға жығылды, оның ішінде Иосиф Гилев те болды.
Яков Михайлович Свердлов Екатеринбург большевиктер партия ұйымын басқарды. 1907 жылы ақпан конференциясында ол Михаил Лядовпен бірге Лондон қаласындағы V съезге делегат болып сайланды. Құпиялықты сақтау үшін Свердлов басқа біреудің атымен жүруге мәжбүр болды (төлқұжат Иосиф Гилевтен алынды), бірақ Пермьде қамауға алынды. Жүсіп заңсыз жағдайға көшуге мәжбүр болды және Свердловтың орнына Конгреске жіберілді.
Лондоннан Екатеринбургке сәтті оралғаннан кейін Иосиф Гилев теологиялық, Сосвинский, Надежденский зауыттары мен Турин кенішіне баруына Конгресс туралы баяндама жасау туралы, партиядан тапсырма алды. Қыркүйек айының басында қамауға алынды.
Екатеринбург түрмесінде және Николаев бекінісінде 1907 жылдың қыркүйегінен 1909 жылдың маусымына дейін болғаннан кейін, Иосиф Григорьевич Вологда губерниясына Сольвичегодск қаласына 2 жылға жер аударылды. Жер аударылып, төлқұжатын алмағадықтан, көп ұзамай 189-шы Измаил полкінде Самарадағы сарбаздар қатарына алынды. Ағасының қайтыс болуына байланысты және жалғыз ұлы ретінде кәрі ананың асыраушысы ретінде сарбаздар қатарынан мерзімінен бұрын босатылды. 1911 жылдың күзінде ол үйге келді және ұзақ уақыт бойы жұмыссыз болды, тек партия қызметкерінің арқасында бір электр компаниясының техникасы электромонтердің көмекшісі болып жұмыс істеді. 1915 жылы Мәскеудегі жол қатынастары Министрлігінің электротехникалық курстарына түсті. «Осы сәттен бастап партиядан қол үзді».
1917 жылдың көктемінде Курстарды аяқтағаннан кейін Мәскеудегі Солтүстік темір жол басқармасына Байланыс технигі ретінде жұмысқа түсті.
«1917 жылғы төңкеріске белсене қатыстым, теміржолшылардың митингілері мен жиналыстарына қатысып, большевиктерге қолдау көрсетім, партия ОК-нің коммунист ретіндегі ұрандарын қорғадым, бірақ партияға қабылданбадым. Қызмет бойынша қауырт жұмыстан және жұмысшылардың жиналыстарында және байланыс қызметі басқармасының алқасында жиі сөз сөйлеуден және Солтүстік жолды басқаруда /1917 жылдың мамыр айында Солтүстік теміржол теміржолшыларының бірінші съезі таңдалды /мен ауырып қалдым, жүрек соғысы мен әлсіздік басталды».
Дәрігерлік комиссияның қорытындысы бойынша жедел демалыс және емдеу ұсынылды. «Демалыс алған соң, отбасыммен Қамысовқа бардым, қолымда 2,5 жас және 5 айлық 2 ұлым бар».
Үш айдан кейін Гилев Мәскеуге орала алмады – станцияның теміржол бастығы Камышлово, Иосиф Григорьевич электротехник екенін біліп, оны Колчактың шегінген әскері алып кеткен электр станциясын қалпына келтіргенге дейін ұстады.Станцияны қалпына келтіріп, пайдалануға беріліп, Гилев онда 1919 жылдан 1921 жылға дейін жұмыс істеді.
Риддер тау-кен металлургия комбинатына (Алтайда) электр станцияларын қалпына келтіруге шақырту алып, Риддерге шықты Қазақстанның «Главцветмет» жүйесінде (геологиялық барлауда) 1921 жылдан 1947 жылға дейін жұмыс істеді.  «Соңғы 15 жыл бойы тарифтік-нормалау бөлімінің бастығы және жоспарлаушы болып жұмыс істеді».
1948 жылы РСДРП V съезінің делегаты Иосиф Григорьевич Гилев (Лондон қ.) құрметті демалысқа шықты, Шығыс Қазақстан облысының Лениногор қаласында ұзақ уақыт, қайтыс болғанға дейін тұрды (1969 жыл).