Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік архиві және оның филиалдары

«Өмір тарихына жол»

(Ресей жазушылар Одағының мүшесі, ақын, Риддер қаласының Құрметті азаматы Климент Семенович Первушиннің туғанына 75 жыл)

                                                                  Кереметті білгендер бақытты
                                                                  Сүйікті еңбек жүрегі:
                                                                  Өйткені, адамдарға сыйға тартылғанның
                                                                  Бәрі сені мен мәңгі!
                                                                                              (К. Первушин «Мерейлі»)

Климент Семенович Первушин 1947 жылы 22 наурызда Шығыс Қазақстан облысы Лениногор қаласының Поперечное ауылында ауыл мұғалімдерінің отбасында дүниеге келген. Әкесі – Семен Леонтьевич, 1919 жылы туған, орыс тілі мен әдебиетінің мұғалімі, анасы – Мария Максимовна, 1924 жылы туған, бастауыш сынып мұғалімі. Первушиндер отбасында алты бала болды, Клемент – ең үлкені.

1959 жылы Клемент Первушин Поперечный жеті жылдық мектебінің 5-сыныбын бітірді. Алтыншы сыныптан бастап Синюшен сегіз жылдық мектебінде оқыды (1961 жылы ата-анасы Лениногор орманшаруашылығы Сакмарих Орман учаскесінің Синюшонок ауылына көшті). Сегізінші сыныптан бастап Үлбастройдың 2-ші ауданындағы М. Горький атындағы орта мектепте оқыды, сол уақытта өлең жаза бастады. «Ол қарапайым үш пен оқыған бала болды, өзі үшін өлең жазатын. Кейде мен оларды достарыма оқитынмын, бірақ оларды бір жерде басып шығару туралы ойымада келмейтін. Солай жалғаса беруші еді белгісіз уақытқа дейін егер менің қызым Тоня жасырын түрде оларды «Лениногор шындығы» газетінің редакциясына жібермесе (К.С. Первушиннің мақаласынан, «Біз қалай жас едік..»). 1965 жылы «Лениногор шындығы» газетінде жас ақынның «Қайырлы таң», «Он сегізінші... кетіп барады», «Айналада қанша мейірімділік бар...», «Екі апта өте шықты...» өлеңдері жарияланды. 1966 жылы 11-сыныпты бітіргеннен кейін К.С. Первушин маусымнан қарашаға дейін М. Горький атындағы орта мектептебінде денешынықтыру пәнінің мұғалімі болып жұмыс істеді.

1966 жылдың 17 желтоқсанында Клемент Первушин Кеңес Әскері қатарына шақырылып, Алейск қаласындағы Сібір әскери округінің құрылыс әскерлерінде қызмететті. 1967 жылдың 29 тамызында Алейск қаласының АХАЖ-да Антонина Ивановна Гончаровамен некесін тіркеді.

1968 жылдың қараша айында «Лениногор шындығы» газетінің штаттан тыс корреспонденті Клемент Семенович өзінің туған қаласында болып, редакцияға жаңа өлеңдер мен әскерге шақырылушыларға арналған Сөз-хат алып келді, онда: «...Сенің қалаң, сенің Отаның армияға ұлдарының ең жақсы бөлігін береді. Лениногорлықтар әрқашан бірінші қатарда болған, сондықтанда сен өз атаңның, әкеңнің даңқына лайық бол. Өз қалаңның атына лайық бол! Борышыңды сәтті өте!».

1969 жылы демобилизациядан кейін Первушин үйіне оралды, онда әйелі Антонина мен ұлы Вадим күтіп отырды, 1967 жылдың желтоқсанында дүниеге келді, 1969 жылдың 25 қыркүйегінен бастап Лениногор қалалық радио хабарының редакторы болып қабылданды. 1970 жылдың қазан айында ол Лениногор қаласына концертпен келген жас әртіс және әнші Владимир Высоцкий мен жеке танысуға мүмкіндік алды. 34 жыл өткенен кейін, 2014 жылы, өзінің «Алтын Қарақат» лирикалық жинағында К.С. Первушин Владимир Высоцкийге арналған өлеңін жариялады.

Сол уақыт Клемент Семеновичтің жадында өзінің жақсы естеліктерін қалдырды: «Олар қазір айтқандай, тікелей эфир режимінде жұмыс істеді. Бағдарламалардың музыкалық дизайны ескі радиоланың көмегімен жасалды, онда пластиналардың нашар ассортименті айналды.

Мен әлі күнге дейін сол кездегі Лениногорды жақсы көремін. Ол сол кездегі әлі жастеректермен таза және жайлы болды. Редакция Филипповка жағасында, бірінші қақпаның жанындағы бір қабатты ағаш ғимаратта болды. Жолдың арғы жақ бетінде фабрика-ас үйі болды, онда біз ұлттық залда түскі ас ішетінбіз. Қызыл бай борщтың және, әрине, бастурманың дәмі де әлі есімде… Жанында жасыл бұталары мен гулдеген гүлзарларымен мүсін жолдары бар саябақ өзіне тартып тұрды. Мұнда гүлзарлар клубы, жазғы кинотеатр және би алаңы болды. Ол кезде бұл қала орталығы болатын...», - ақынның естеліктерінен.

1970 жылдың желтоқсанынан 1983 жылдың мамырына дейін Климент Первушин Лениногор полиметалл комбинатының мырыш зауытында катодшы болып жұмыс істеді. Бүкілодақтық, ресейлік және Қазақстандық газеттерде, әдеби-көркем альманахтарда, журналдарда, хрестоматияларда, ұжымдық жинақтарда жарияланды. 1978 жылдан бастап – «Бұлақ» қалалық әдеби бірлестігінің мүшесі (2000 жылдан – «Кемпір қосақ» қалалық поэзия студиясы, 2006 жылдан – «Алтай буыны» аймақтық әдебибірлестік бөлімшесі).

К.С. Первушин, 1980-жылдары

«Первушиннің шығармашылық жолы өмірлік жолмен біріктіріліп, оны 12 жыл бойы Колыма, Магадан облысына бұрды», - деп жазды М.С. Немцев «Өзен ағып жатыр, жылдар өтіп жатыр» мақаласында (2007 ж.). Сол жерде, Магадан облысында, Ягодное кентінде, Климент Семенович «Магаданқұрылысиндустрия» тресінің Ягоднинск құрылыс материалдары зауытында және «Факел» кинотеатрында суретші-безендіруші, «Колымаразведка» КГГМК сылақшы-сырлаушы, 1995 жылға дейін Магадан облысы Федералдық пошта байланысы Ягоднинск аудандық желісінің электрмеханигі болып жұмыс істеді.

Жаңа әсерлердің қажеттілігі ме, әлде өзін қатал және қол жетімсіз әлемде сынап көру әрекеті ме ақынды Солтүстікке алып келді, ол тек оған ғана белгілі.

1995 жылдың соңында Первушиндер отбасы үйіне, кіші отанына оралды. «Алыс Солтүстік, жақын Солтүстік...», - деген тақырыппен 1995 ж. желтоқсан айында «Лениногор шындығы» газетінде К.С. Первушиннің өлеңдер топтамасы шықты.Туған өлкеге деген Ностальгия, осы жылдар бойы қарым-қатынас жасаған адамдардың тағдырына немқұрайлы қарау осы өлеңдерінде айтылды. Колымдық өлеңдер циклы: «Лирика», «Ностальгия», «Алғашқы қар», «Колымның нәзік түсі», «Күзгі әндер» жинағына кірді (2006 ж.).

1996 жылдың 1 наурызынан бастап Климент Семенович шарт негізінде «Лениногор полиметалл комбинаты» Акционерлік Қоғамының Мәдениет сарайында суретші болып жұмыс істеді, 1997 жылдың 19 мамырынан бастап мырыш зауытының шаруашылық цехының көркемдік-безендіру жұмыстарының орындаушысы болып ауыстырылды, ал 2005 жылдың 1 сәуірінен бастап 2010 жылдың 31 науырызына дейін зауыттың жабдықтау, көлік және тұрмыстық қызмет көрсету учаскесінің экологиялық қызметінің қосалқы жұмыскері болып жұмыс істеді.

К.С. Первушин мырыш зауытында 26 жылдан астам жұмыс істеді. «Өміріндегі басты зауыт» деген атпен 2011 жылы оның кітабы жарық көрді, оған мерейтойлық қалалық іс-шаралардың фотосуреттері бар зауыт және зауыт жұмысшылары туралы мақалалар, очерктер, әзілдер, өлеңдер кірді. Зауытта жұмыс істеген уақытында Первушин зауыттың мәдени-көпшілік іс-шараларының тақырыптық сценарийлерін жазды, «30-элемент» КТК зауыт командасының сюжеттері мен концерттік нөмірлерін құрастырды. Жыл сайын өткізілетін Қалалық «гүлдер көрмесі» Клемент Семеновичтің мырыш зауыты ұсынатын гүл панельдерін жасаудағы шығармашылық үлесінсіз аяқталмады.

1998 жылы К.С. Первушиннің «Тағдырдың сұр жібі» атты тұңғыш өлеңдер жинағы жарық көрді.

Климент Семенович – «Сәлем, жасыл Әлем!», «Күмән өзені», «Көкектің көз жасы», «Күзгі әндер», «Кержак сфинкс», «Қайғы шамы», «Малахит шыршасы», «Құдай және адам» проза жинағы, «Таңдалған лирика», «Абыроймен орындалды» кітаптары, «Алтын Қарақат» лирикалық өлеңдер жинағы, «Курится батюшка – белок» поэтикалық жинағы.

Климент Семеновичтің шығармашылығындағы ерекше тақырып Ұлы Отан соғысы (1941-1945 жж.). «Абыроймен орындалды» кітабы (жауынгер Трофим Самойленко туралы тарихи-өмірбаяндық әңгіме), Клим Первушиннің «Ақындық» жинағында жарияланған «Соғыс туралы оймен бірге» өлеңдер циклі «Курится батюшка-белок» (2015 ж.) – бұл Отан бостандығын бұрын – соңды болмаған бағамен қорғаған және көптеген ұрпақтарға бақытты балалық шақ сыйлаған майдангерлерге деген терең құрметтің көрінісі. Автор оқырманды Сарбаздың Ерлігі туралы ойлануға, өмірлік құндылықтарды қайта қарауға шақырады.

К.С. Первушиннің шығармалары Клемент Семенович құрастырған «Кемпірқосақ түстері» өлеңдер жинағына, «Риддер кемпірқосағы» (кейін «Риддер кемпірқосағы» әдеби-көркем альманахы) Риддер ақын-жазушыларының ұжымдық жинағына енгізілді.

Клемент Семеновичтің шығармашылық таланттары көп қырлы – 1998 жылдан бастап сурет салумен айналысты (онымен жазылған картиналар: «Қараша», «Бұлақтың маңында», «Қысқы кеш», «Колымдық пейзаж», «Кижи», «Скит», «Үш ағайнды», шығармалары: «Өмір сызығы», «Жын», «Апат», «Жоспар», «Өмір ағашы» жазылған стилінде сюрреализмдер), 2001 жылдан бастап тамыр скульптурасымен айналысты (жұмыстары: «Қарға», «Горностай», «Чиж», «Денешынықтырушылар», «Фантазия», «Танго», «Отбасы», «Әңгіме», «Әркім өз күнәсіне өзі жауапты», «Хауа анаға арналған алма», «Ана» – автордың табиғатпен ой бірлігі).

Климент Семеновичтің шығармашылық жұмыстары «Өзен күмәні» кітабының тұсаукесеріндегі жеке көрмеде (2001 ж.), ұжымдық қалалық көрмелерде; қолданбалы өнер көрмелерінде (Риддер қ. ардагерлер облыстық семинары, 2011 ж. қазан айы) және тағы басқа көрмелерде қойылды. Шағын көрме Өскемен және Семей қалаларында ұйымдастырылды. Шебер өзінің шығармашылық жұмыстарымен республикалық теледидарда (Астанадағы 9-арнада және Алматыдағы «Еларна» студиясында) өнер көрсетті. 2013 жылы К.С. Первушиннің «Проза және тамыр пластикасы» кітабы жарық көрді, онда Шығыс Қазақстанның табиғаты мен адамдары туралы және тамыр мүсінінің репродукциясы туралы әңгімелер мен очерктер ұсынылды.

Өз шығармаларында: картиналарда, тамыр мүсінінде, өлеңдерінде суретші өз жанын ашады – бұл өткенге деген ностальгия және шындыққа деген көзқарас, кейде аллегориялық түрде көрінеді.

«Еркін шабыт тарту» Шығыс Қазақстан аймақтық байқауының екі мәрте лауреаты («Үздік лирикалық өлең» номинациясы, 2006, 2009 жж.), «Алтын қалам» Мәскеу халықаралық поэзия байқауының жеңімпазы (2009 ж.), көптеген әдеби байқаулардың тұрақты қатысушысы және жеңімпазы, Климент Семенович Первушин 2009 жылдың 16 қарашасынан бастап Ресей жазушылар Одағының мүшелігіне қабылданды.

Первушиннің шығармашылық қызметі туған қаласында да жоғары бағаланды. Қала алдындағы ерекше еңбегін ескере отырып, 2012 жылдың 23 мамырында қала мәдениетін дамытуға қосқан зор үлесі үшін Первушин Климент Семеновичке «Риддер қаласының Құрметті азаматы» жоғарғы атағы берілді. Ақындық шығармашылықты белсенді насихаттағаны, аймақтық тарихи-әдеби үдерісті дамытуға қосқан шығармашылық үлесі, өскелең ұрпақты тәрбиелеу ісіне қосқан зор жеке үлесі, қаланың әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан елеулі үлесі, белсенді азаматтық ұстанымы үшін К.С. Первушин қалалық, өңірлік өкілді, атқарушы органдар мен қоғамдық ұйымдардың грамоталарымен, алғыс хаттарымен марапатталды.

2010 жылдың 31 наурызында Клемент Семенович Первушин еңбегі сіңген демалысқа шықты, бірақ оның шығармашылық қызметі жалғасын тапты. Ол жергілікті және облыстық баспасөзде үнемі басылып тұрды.

Климент Семенович Первушин 2019 жылдың 26 қазанынан бастап «Кенді Алтай жазушылары» Риддер қалалық жазушылар ұйымының төрағасы болып сайланды.

2018-2020 жылдар аралығында созылмалы ауруларының өршуіне қарамастан, К.С. Первушин бірқатар шығармашылық шығармалар жазды, олардың арасында «Қара түйінде, онда тас ертегісі», «Ақ тау рухының қулығы», «Қорқыныштың қысымы», «Сибиндер», «Шишкари» мақалалары бар. «Ивановский қар шаткалының астында», «Ұлы жапырақ түскен күні» кітаптары жарық көрді. Климент Семенович өз қаласын жақсы көрді және оған көптеген өлең арнады, ол ұйымдастырушылардың бірі, қатысушы және туған Риддер қаласына әнұран құрастыру конкурсының жеңімпазы.

2020 жылдың 05 қарашасында Клемент Семенович Первушиннің жүрегі соғуды тоқтатты. Ақын өмірден өтті, бірақ бұл талантты адам біздің қаламызға өз жанының бір бөлшегін қалдырды, өйткені Риддерліктердің бірнеше ұрпағы оның жұмысына таңданатын болады.